مقاله تاریخ ایران

تاریخ ایران

پیش سخن

تاریخ در واقع، علم کشف رویدادهای به وقوع پیوسته در جامعه های گوناگون وشناخت نهادهای متفاوت وساخت یا ساختواره های اجتماعی است. رویدادهای گذشته حیات انسانی به لحاظ موضوعی، اجتماعی و فرهنگی واقتصادی وسیاسی هستند، به لحاظ زمانی، هر واقعیت تاریخی متعلق به دوره ای مشخص و شرایط منبعث از آن است. افزون بر این ها، هر جامعه ای دارای ویژگی هایی است که ازدگرگونی های درونی ودادوستدها وتعامل وگفت وگوهای برونی، نشأت گرفته است. از این رو، جامعه ها، جماعت ها، فرهنگ ها، پاره فرهنگ ها و تمدن های متعدد به وجودآمده و هیچ گاه، هیچ یک از آنها کاملاً منزوی و جدا از هم نبوده اند.

تاریخ ایران را می توان، به لحاظ مکانی، سرگذشت مردمی دانست که در سرزمینی گسترده – که بعدها «ایران زمین » نامیده شد و پشته یا فلات یا نجد ایران (به مساحت ۰۰۰/۶۰۰/۲ کیلومتر مربع) بخشی از آن به شمار می رفته است – زندگی خود را آغاز کرده اند.

ایران زمین یا سکونتگاه ایرانیان از شرق، تا رودسند و کوه های پامیر و کرانه های سیر دریا؛ ازغرب، تاجلگه های میان رودان (= بین النهرین) و آسیای صغیر؛ از شمال، تادریای خوارزم وبلندی های قفقاز و رود کورا؛ و ازجنوب، تا آن سوی خلیج فارس و دریای عمان، ادامه داشته است. از این سرزیمن وسیع، اکنون، تنها ۰۰۰/۶۴۸/۱ کیلومتر مربع باقی مانده که مساحت کشور ایران است.

این سرزمین طی قرون واعصار، دگرگونی های طبیعی وجغرافیایی بسیاری یافته است. امابه لحاظ زمانی، از دیرباز، تاریخ ایران به هفت دوره تقسیم شده است که در هر دوره سلسله هایی بربخش هایی از آن فرمانروایی کرده اند. این هفت دوره عبارت است از: ۱) دوره پیشاز تاریخ، از آغاز زندگی انسان در این سرزمین پهناور تا تشکیل منسجم ترین پادشاهی ایران (=مادها) ؛ ۲) دوره باستان، از پادشاهی مادها تا چیرگی اعراب بر ایران و پذیرش اسلام در میان ایرانیان (عصر مادها و هخامنشیان، سلطه اسکندر و سلوکیان، عصر اشکانیان (=پارت ها) ، عصر ساسانیان) ؛ ۳) دوره اسلامی، از فتح ایران تا پایان خلافت عباسیان در بغداد (دوره خلفای راشدین وبنی امیه ونهضت هاوحکومت های ایرانی و امیران منطقه ای وسلطنت ترکان غزنوی وسلجوقی و خوارزمشاهی؛ ۴) تاریخ میانه، از حمله مغول تا استقرار سلسله صفوی (ایلخانان و حکومت های منطقه ای ملوک الطوایف، تیموریان، آق قویونلو و قراقویونلو) ؛ ۵) تاریخ جدید، از آغاز عصر صفویان تا حمله افغان ها و نیز دوره افشاریه و زندیه؛ ۶) تاریخ معاصر، از تشکیل سلسله قاجاریه تا انقلاب مشروطیت و نیز کودتای ۱۲۹۹ ش و مقدمات تشکیل سلطنت پهلوی